W nomenklaturze medycznej stanem nagłym określa się sytuację gwałtownego lub przewidywanego w krótkim czasie pogorszenia zdrowia. Stan ten może prowadzić do znacznego uszkodzenia organizmu lub nawet śmierci. Wymaga to niezwłocznego podjęcia procedur medycznych i leczenia. W celu dobrego rozpoznania konkretnego stanu nagłego istotnym jest znać ich etiologię, czynniki ryzyka oraz rozumieć sposób funkcjonowania takiej osoby.
Samobójstwa
Stanowią najbardziej alarmujący stan nagły w psychiatrii. Zamachy samobójcze mają z reguły bardzo skomplikowane podłoże i mogą być wynikiem przebiegu innych chorób psychicznych i paranoidalnych. Skłonności do tego typu czynów mogą wywołać także czynniki zewnętrzne takie jak presja społeczna, uwarunkowania kulturowe czy skrajne sytuacje w życiu. Według raportu, przedstawionego przez Komendę Główną Policji, w 2022 roku odnotowano prawie 15000 prób samobójczych, z których co trzecia kończyła się zgonem. Co więcej, zauważa się niepokojący wzrost samobójstw wśród młodzieży.
Zachowania agresywne
W celu mówienia o zachowaniach agresywnych wartym wyjaśnienia jest kilka pojęć, bez których tego typu zachowania mogą być mylnie odbierane.
Pobudzenie
Jest to stan wzmożonej aktywności psychicznej i ruchowej. Związany jest ze wzrostem wrażliwości na bodźce zewnętrzne, zwiększonym napięciem emocjonalnym i ograniczeniem lub brakiem kontroli impulsów.
Agresja
Jest działaniem, które zmierza spowodowania szkody, zarówno fizycznej, jak i psychicznej, w stosunku do innej osoby, przedmiotu lub nawet samego siebie (autoagresja).
Agresja zazwyczaj jest działaniem ukierunkowującym emocje o negatywnym zabarwieniu i może prowadzić do zachowań destrukcyjnych. Agresja może także przybierać formę “ukrytą” jak w postawach wrogości czy biernego oporu.
Wrogość
Jest negatywną, niekiedy agresywną postawą wobec innych osób. Objawia się skłonnością do negatywnych ocen, uogólnionego gniewu i podejrzliwości w odniesieniu do otoczenia.
Stany dysforyczne
Jest stanem uzewnętrzniania przeżywanych negatywnych emocji, takich jak złość czy gniew, nieadekwatnie do sytuacji. Takim stanom towarzyszy zazwyczaj obniżenie zdolności do samokontroli i krytycyzmu.
W przypadku zachowań agresywnych wartym wspomnienia są sytuacje, które stanowią bezpośrednie objawy zbliżającej się agresji. Wśród nich możemy wyróżnić:
- Podniesiony ton i głośno wypowiadane groźby słowne, nierzadko manifestowane zachowaniem,
- Narastające pobudzenie psychoruchowe,
- Działania motywowane urojeniami lub omamami,
- Objawy wegetatywne pobudzenia – wzmożona potliwość, zaczerwienienie twarzy czy drżenie rąk.
Napady paniki
Stanowi jeden z częstszych stanów nagłych w psychiatrii. Oznacza wystąpienie krótkotrwałego epizodu lęku o skrajnie wysokim nasileniu. Z reguły trwa około 2-10 minut, jednakże dla uproszczenia , za granicę przyjmuje się okres 2 godzin. Jako objaw występuje w wielu zaburzeniach psychiatrycznych. Można wśród nich wyróżnić chorobę afektywną dwubiegunową, zaburzenia adaptacyjne czy lękowe. Napady paniki mogą manifestować się także w niektórych chorobach somatycznych – w przełomie tarczycowym, zespole hiperwentylacyjnym oraz nawet w hipoglikemii. Co więcej, napady paniki mogą być efektem spożywania niektórych substancji, głównie narkotyków, ale i jako niepożądane skutki leczenia np. SSRI. Wśród objawów mogących alarmować o zbliżającym się napadzie można wyróżnić wzrost ciśnienia tętniczego, duszności, ból w klatce piersiowej czy przyspieszony oddech.
Majaczenia
Są ostrym stanem klinicznym i stanowią przejaw załamania się homeostazy – równowagi organizmu, która jest niezbędna do zapewnienia prawidłowych funkcji układu nerwowego. Towarzyszyć im mogą zaburzenia świadomości, uwagi, myślenia, czy zachowania. Najczęściej o majaczeniach mówi się w odniesieniu do zespołu abstynencyjnego alkoholu, choć mogą być wynikiem innych chorób. Taki stan może wystąpić w przebiegu chorób infekcyjnych, padaczce, nowotworach, urazach czy nawet jako efekt uboczny niektórych leków. Majaczenia z reguły trwają do 2 tygodni i charakteryzują się zmiennością dobową – objawy nasilają się w godzinach nocnych.
Złośliwy zespół neuroleptyczny
Ten typ stanu nagłego w psychiatrii jest de facto powikłaniem w przebiegu leczenia lekami przeciwpsychotycznymi i wymaga natychmiastowej reakcji. Może objawiać się:
- Sztywnością lub drżeniami mięśni,
- Zaburzeniami psychicznymi,
- Gorączką lub hipertermią,
- Zaburzeniami homeostazy układu nerwowego.
Złośliwy zespół neuroleptyczny może być wynikiem źle spersonalizowanego sposobu leczenia. Może wynikać ze zbyt wysokiej dawki leków przeciwpsychotycznych, zbyt szybkiej progresji leczenia czy bardzo często osobniczych predyspozycji. Statystycznie częściej dotyka mężczyzn w młodym lub średnim wieku.
Zespół serotoninowy
Jest stanem nagłym w psychiatrii spowodowanym przez nadmiernym pobudzeniem receptorów serotoninowych. Objawy tego zespołu podzielić można na 3 grupy:
- Nadpobudliwość nerwowo-mięśniowa – drżenie, sztywność mięśni czy mioklonie.
- Nadmierne pobudzenie układu współczulnego – wzrost temperatury ciała, pocenie się czy zaburzenia czynności serca.
- Zaburzenia świadomości – splątanie z towarzyszącym silnym niepokojem.
Najczęstszą przyczyną wystąpienia zespołu serotoninowego jest jednoczesne przyjmowanie więcej niż 2 leków zwiększających aktywność serotoniny, zwłaszcza SSRI. Objawy mogą wystąpić także w przebiegu zatruć lekami np. neuroleptycznymi czy przeciwdepresyjnymi oraz narkotykami – amfetaminą i jej pochodnymi.