Perfekcjonizm to niemal dla wszystkich synonim dokładności, skrupulatności i odpowiedzialności. Nie brak opinii, że jest cechą nobilitującą ludzi sukcesu. Tymczasem dla osób cierpiących na anankastyczne zaburzenia osobowości jest przede wszystkim źródłem strachu, nieporozumień i trudności w relacjach. Kiedy pragnienie doskonałości może być objawem zaburzeń osobowości? Jak odróżnić cechę charakteru od realnego problemu?

Perfekcjonizm jako styl funkcjonowania

Najprościej rzecz ujmując, perfekcjonizm opisują dwa elementy: niezwykle wygórowane standardy (tzw. wysoka poprzeczka) oraz dążenie do ich zrealizowania bez popełnienia najmniejszego błędu. Perfekcjoniści mają tendencję do myślenia czarno-białego, dlatego w ich mniemaniu istnieje tylko sukces i porażka. Dodatkowo wyolbrzymiają swoje słabości, a każde niepowodzenie sukcesywnie odbiera im poczucie własnej wartości. Myślenie perfekcjonistów zawiera silne przekonanie, że nigdy nie jest się wystarczająco dobrym. Każdą czynność można wykonać lepiej, precyzyjniej, efektywniej. Właśnie na takim podłożu rozwijają się anankastyczne zaburzenia osobowości.

Czym są anankastyczne zaburzenia osobowości?

Zgodnie z aktualną definicją jest to zaburzenie osobowości charakteryzujące się tendencją do niepewności, wątpliwości, perfekcjonizmu, sztywności, uporu i ostrożności. Osoba skrupulatnie sprawdza i zajmuje się drobiazgami, sztywno trzyma się reguł i zasad. Co więcej, zobowiązania są dla chorego rzeczą absolutnie nadrzędną a konieczność ich prawidłowego wykonania przesłania życie towarzyskie i rodzinne. Pacjent zmaga się z nieustannym poczuciem kontroli i winy, tłumioną złością i obawą przed oceną ze strony osób z otoczenia. Ponadto w jego głowie pojawiają się uporczywe, niepożądane myśli i popędy. Z tego powodu anankastyczne zaburzenia osobowości bywają mylone z zaburzeniami obsesyjno–kompulsywnymi (OCD). Choć zaburzenia mogą współwystępować, są między nimi istotne różnice.

Jak kształtuje się osobowość typu anankastycznego?

Czynnikiem, który mocno zaznacza się jako podłoże powstawania zaburzenia, jest nadmierna kontrola. Wielu badaczy wskazuje na okres wczesnodziecięcy i kształtujące się wówczas relacje rodzinne. Dziecko za wszelką cenę stara się sprostać oczekiwaniom opiekunów, wypełnić wszystkie zadania szkolne i dodatkowe. Niestety czasami przerasta to jego możliwości. W późniejszym wieku prowadzi to do wykształcenia natręctw i negatywnych myśli automatycznych. Innym przykładem może być dziecko zbyt ruchliwe, szczególnie narażone na tłumienie zachowań przez dorosłych. Z czasem rozwija się u niego duże poczucie kontroli zachowań, maskowania emocji i powinność bycia posłusznym. Oczywiście oprócz warunków środowiska, niebagatelny wpływ ma indywidualne dziedziczenie predyspozycji do zaburzenia oraz współwystępujące problemy zdrowia psychicznego (m.in. zaburzenia lękowe i depresyjne).

Anankastyczne zaburzenia osobowości – rozpoznanie

Pełna diagnoza zaburzeń stawiana jest w oparciu o poniższe cechy:

• Przesadny perfekcjonizm przeszkadzający w finalizowaniu zadań i celów.
• Nadmierne skupianie się na szczegółach, regulaminach, schematach, zasadach i harmonogramie.
• Brak harmonii między życiem zawodowym a prywatnym.
• Stawianie zbyt wygórowanych oczekiwań względem siebie i osób z otoczenia.
• Przesadny krytycyzm, wątpliwości i ostrożność.
• Obsesyjna sumienność, skrupulatność i upór.
• Sztywność myślenia, mała elastyczność (brak umiejętności spojrzenia  z innej perspektywy).
• Tendencja do gromadzenia zużytych lub niepotrzebnych przedmiotów.
• Niechęć do przekazywania zadań innym, jeśli istnieje obawa o niewłaściwym ich wykonaniu.
• Chorobliwa wręcz oszczędność pieniędzy i widoczna niechęć do ich wydawania.
• Sztywność emocjonalna.

Zaburzenia osobowości czy charakter danego człowieka?

Osobie niezwiązanej z psychologią odróżnienie cech charakteru od zaburzenia osobowości może przysporzyć nie lada trudności. Sumienność w pracy i obowiązkach domowych zdecydowanie jest przecież cechą pożądaną. Niepokój budzi jednak brak efektu na rzecz przesadnego wykonywania danego polecenia. Martwi również całkowity brak spontaniczności i rezygnacja z kontaktów towarzyskich. Pamiętaj, że dla dobra własnego i bliskich, zawsze warto skonsultować obawy z psychiatrą, bądź też z psychoterapeutą.

Terapia osobowości anankastycznej

Podstawowym zadaniem każdego specjalisty jest rozróżnienie zaburzeń anankastycznych od  osobowości narcystycznej. Owe zaburzenia mają bowiem wspólny element – perfekcjonizm. Osoby narcystyczne mają silne poczucie własnej wyższości nad innymi. Z kolei ludzie z osobowością anankastyczną posiadają wręcz przesadny samokrytycyzm. Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, podjęta psychoterapia ma zmniejszyć nasilenie istniejących dolegliwości. Największym wyzwaniem okazuje się nakłonienie chorego do skorzystania z pomocy. Okazuje się, że perfekcjonizm w myślach i czynach skutecznie determinuje, co jest dla cierpiącego najlepsze i jak ma postępować. Wysiłek psychoterapeuty polega na uświadomieniu, że błędy są czymś zupełnie normalnym. Ryzyko pomyłki i niedopatrzenia to integralna część każdego zadania. Trudno określić, po jakim czasie pacjent to zrozumie. Zdarza się, że terapia rozpoczyna się niejako przypadkowo, np. od zaburzeń nastroju. W takiej sytuacji warto skorzystać z pomocy psychiatry, który indywidualnie zaplanuje farmakoterapię.

Podsumowanie

Anankastyczne zaburzenia osobowości wpływają zarówno na doświadczającego ich człowieka, jak i na stykających się z nim ludzi. To coś znacznie więcej niż perfekcjonizm. Ten typ zaburzeń jest trudny do zaakceptowania przez chorego i z tego tytułu przez długi czas nie podlega terapii. Nie zwlekaj i zaplanuj wizytę w MentalExpert!