W dzisiejszym dynamicznym i technologicznie zaawansowanym społeczeństwie uzależnienia behawioralne stanowią kolejne poważne wyzwanie dla zdrowia. Chociaż wiele osób kojarzy uzależnienia głównie z substancjami psychoaktywnymi, takimi jak alkohol czy narkotyki, to warto pamiętać, że uzależnienia mogą przybierać także formę nawyków i zachowań, które w wielu przypadkach wydają się niewinne. Czego więc dotyczą uzależnienia behawioralne? Na czym polega trudność w ich leczeniu?
Uzależnienie – czym jest?
Uzależnienie jest zaburzeniem o charakterze nabytym, dotyczącym zarówno sfery psychicznej, jak i fizycznej. Sam proces uzależnienia składa się z kilku etapów, które stopniowo prowadzą do narastania problemu. Chociaż przebieg może nieco się różnić w zależności od rodzaju uzależnienia, istnieje ogólny schemat, który opisuje ten proces:
- Faza eksperymentowania – na tym etapie podejmowane działania są na zasadzie eksploracji i doświadczenia;
- Faza regularna – pozytywne doznania skutkują regularnym angażowaniem się;
- Utrzymanie nawyku, uzależnienie – zachowanie staje się rutyną, a osoba zaczyna się uzależniać od działania;
- Kryzys – negatywne skutki w sferze zdrowotnej i społecznej zaczynają być bardziej dotkliwe i widoczne;
- Remisja i ewentualny nawrót – okres po przerwaniu uzależnienia, w którym należy być czujnym i starać się kontrolować, aby nie dopuścić do powrotu.
Przyczyny uzależnień behawioralnych
Podłoże uzależnień behawioralnych jest najczęściej wieloaspektowe. Z reguły, aby doszło do rozwoju uzależnienia, musi wpłynąć kilka czynników jednocześnie. Wśród nich wymienia się:
- Czynniki genetyczne – badania sugerują związek między historią uzależnień w rodzinie a wystąpieniem ich u młodszych pokoleń;
- Czynniki neurochemiczne – niektóre substancje chemiczne, takie jak dopamina, są zaangażowane w przekazywanie uczucia nagrody i przyjemności;
- Czynniki środowiskowe – zarówno grupy społeczne, do których się przynależy, jak i rodzina mogą mieć wpływ na uzależnienie;
- Mechanizm radzenia sobie z trudnościami – stanowią niejako ucieczkę od problemu, stresu czy niepowodzenia;
- Zwiększona dostępność – w dzisiejszych czasach dostęp do czynników uzależniających jest bardzo duży, niezależnie czy jest to internet, zakupy czy hazard;
- Faktory psychologiczne – zwiększoną podatność wykazują osoby impulsywne, skłonne do ryzyka czy wymagające gratyfikacji.
Najczęstsze uzależnienia behawioralne
Hazard
Osoby uzależnione od wszelkiego rodzaju hazardu, pomimo negatywnych konsekwencji finansowych i społecznych, stale angażują się w gry losowe. Hazard nie dotyczy tylko gier oferowanych przez kasyna, ale i zakłady sportowe, loterie pieniężne czy nawet bingo.
Internet
Uzależnienie od internetu obejmuje niezdrową obsesję na punkcie korzystania z internetu i różnych jego form, takich jak media społecznościowe, gry online czy bezcelowe przeglądanie stron internetowych. Osoba uzależniona spędza znaczną ilość czasu w sieci, zaniedbując tym samym ważne obowiązki i relacje społeczne.
Zakupy
Osoba uzależniona od zakupów doświadcza niekontrolowanej potrzeby kupowania, często nabywając rzeczy niepotrzebne lub niezgodne z jej możliwościami finansowymi. Zakupy stają się sposobem na ulgę emocjonalną, choć później mogą prowadzić do długów i problemów finansowych.
Seks
Uzależnienie od seksu manifestuje się poprzez obsesyjne myśli seksualne, niezdolność do kontrolowania impulsów seksualnych oraz nadmierne angażowanie się w aktywność seksualną. Prowadzi to często do negatywnych konsekwencji emocjonalnych, interpersonalnych, a także zdrowotnych.
Jedzenie
Osoba uzależniona od jedzenia ma niekontrolowany stosunek do jedzenia, często się objada i trudno jej zapanować nad ilością spożywanego pożywienia. Może to prowadzić do otyłości, problemów zdrowotnych i negatywnego wpływu na samoocenę. Dotyczy to także osób, które z uwagi na chęć osiągnięcia wymarzonej sylwetki lub nierzadko się zagładzają.
Praca
Pracoholik poświęca nadmierne ilości czasu i energii na pracę, często kosztem zdrowia, relacji społecznych i innych aspektów życia. Często odczuwa nieustanne napięcie i niezdolność do oderwania się od obowiązków zawodowych.
Objawy uzależnienia
Uzależnienia behawioralne mogą wpływać na różne aspekty codziennego życia i zdrowia psychicznego. Objawy najczęściej obejmują:
- Trudność z kontrolą zachowania,
- Nieuzasadnione skłonności do ryzyka,
- Odwracanie się od obowiązków,
- Zaniedbywanie relacji interpersonalnych,
- Utrata zainteresowań i siły motywacyjnej,
- Kłamstwa mimowolne,
- Obsesyjne myśli o bodźcu, od którego osoba jest uzależniona.
Jeśli zauważyłeś wyżej wymienione symptomy u siebie, członka rodziny czy znajomego, nie bagatelizuj ich! Skontaktuj się ze specjalistą. Pamiętaj, że im wcześniej rozpocznie się leczenie uzależnienia, tym łatwiejszy będzie jego przebieg.
Leczenie uzależnień behawioralnych
Diagnoza uzależnienia behawioralnego wymaga konsultacji z psychologiem i jest zawsze oparta na indywidualnym podejściu. Nie można jej dokonać jedynie na podstawie definicji czy kryteriów diagnostycznych. Leczenie opiera się na terapii prowadzonej przez psychoterapeutę specjalizującego się w uzależnieniach i może być indywidualna, grupowa a nawet rodzinna. W przypadku uzależnień behawioralnych nie stosuje się z reguły leków.
Trudności w terapii
Leczenie uzależnień behawioralnych wiąże się z różnymi trudnościami. Brak abstynencji od czynnika uzależniającego, zaprzeczanie i brak motywacji to najczęstsze problemy, z którymi mierzą się zarówno lekarze, jak i osoby uzależnione. Prócz tego, trudności w identyfikacji problemu, negatywny wpływ otoczenia, współwystępowanie innych zaburzeń, trudności w samokontroli oraz konieczność zmiany stylu życia mogą stanowić przeszkodę w skuteczności leczenia. Terapia musi uwzględniać te trudności, dostosowując się do indywidualnych potrzeb osoby uzależnionej. Kluczem do sukcesu jest wsparcie psychoterapeuty, rozpoznanie problemu przez bliskie otoczenie oraz praca nad rozwijaniem zdrowych strategii radzenia sobie. Istotne jest również uwzględnienie współistniejących innych zaburzeń psychicznych. Wspólnie, te elementy mogą pomóc osobom uzależnionym osiągnąć zdrowie i odzyskać kontrolę nad swoim życiem!