Są dni, kiedy nic nie sprawia przyjemności. Ulubiona kawa smakuje nijako, serial nudzi, spotkania z bliskimi męczą, a hobby – nawet to najbardziej kochane – przestaje mieć sens. To nie jest zwykła chandra ani gorszy nastrój. To stan, który ma swoją nazwę: anhedonia. Z czym właściwie mamy do czynienia, kiedy nasza zdolność do odczuwania przyjemności przestaje działać?

Czym jest anhedonia z punktu widzenia psychiatrii?

W psychiatrii anhedonia to objaw, który może występować w przebiegu różnych zaburzeń psychicznych, ale najczęściej kojarzy się z depresją. Nie chodzi jednak tylko o smutek – to dużo głębsze zaburzenie dotyczące sfery emocjonalnej. Pacjent z anhedonią nie odczuwa przyjemności z rzeczy, które wcześniej dawały radość, satysfakcję czy nawet ekscytację. Przestaje angażować się emocjonalnie w codzienne doświadczenia – i to właśnie ten brak reakcji emocjonalnej jest najbardziej dotkliwy.

Z punktu widzenia diagnostyki, anhedonia może przyjmować różne formy: utratę zainteresowań, brak motywacji, obojętność wobec bodźców emocjonalnych czy całkowitą rezygnację z działań, które wcześniej były źródłem przyjemności. Wbrew pozorom, nie zawsze towarzyszy temu smutek. Często jest to raczej emocjonalna pustka – stan, w którym „nic się nie czuje”.

Anhedonia a depresja – nieodłączni towarzysze

Choć anhedonia może występować także w schizofrenii, zaburzeniach lękowych czy po urazach psychicznych, to najczęściej spotykamy ją w depresji. Jest jednym z głównych kryteriów diagnostycznych w klasyfikacjach ICD-11 i DSM-5. Czasem jest tak wyraźna, że to właśnie ona – a nie obniżony nastrój – jako pierwsza skłania pacjenta do szukania pomocy.

To, co psychiatra usłyszy w gabinecie, to zdania typu: „nie mam siły na nic”, „wszystko straciło sens”, „nawet dzieci mnie nie cieszą”. Anhedonia w depresji może objawiać się zarówno w sferze społecznej (brak potrzeby kontaktów z innymi), jak i fizjologicznej – utrata apetytu, brak odczuwania przyjemności seksualnej, zaburzenia snu.

Rodzaje anhedonii – nie każda wygląda tak samo

W psychiatrii wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje anhedonii: anhedonię społeczną i anhedonię fizyczną. Ta pierwsza dotyczy relacji z innymi – osoba chora nie odczuwa radości z kontaktów towarzyskich, może izolować się od rodziny i przyjaciół. Z kolei anhedonia fizyczna obejmuje brak przyjemności z doznań zmysłowych – jedzenia, seksu, dotyku.

Warto też wspomnieć o tzw. anhedonii antycypacyjnej – dotyczy ona utraty zdolności oczekiwania na coś przyjemnego. Osoba nie tylko nie czuje radości, ale też nie potrafi wyobrazić sobie, że coś może przynieść jej satysfakcję w przyszłości. To dlatego pacjenci często nie podejmują żadnych działań – nie widzą sensu, bo i tak „to nic nie da”.

Neurobiologia anhedonii – co zawodzi w mózgu?

Z neurobiologicznego punktu widzenia anhedonia związana jest z dysfunkcjami w układzie nagrody, głównie w obrębie szlaku dopaminergicznego. W uproszczeniu – mózg przestaje reagować na bodźce, które wcześniej wywoływały pozytywne emocje. W grę wchodzi tu nie tylko sama dopamina, ale też interakcje z serotoniną, glutaminianem i układem limbicznym.

Obszary mózgu takie jak jądro półleżące, ciało migdałowate czy kora przedczołowa nie działają prawidłowo. W efekcie pacjent nie tylko nie odczuwa przyjemności, ale też może mieć problem z podejmowaniem decyzji, planowaniem czy zapamiętywaniem emocjonalnych doświadczeń. To tłumaczy, dlaczego anhedonia często idzie w parze z otępieniem emocjonalnym i poznawczym.

Leczenie anhedonii – czy da się odzyskać radość życia?

Leczenie anhedonii zależy od przyczyny. Jeśli to objaw depresji – kluczowe będzie leczenie samego zaburzenia. Stosuje się farmakoterapię (najczęściej leki przeciwdepresyjne działające na dopaminę i serotoninę), psychoterapię (szczególnie poznawczo-behawioralną) oraz metody wspomagające, takie jak terapia zajęciowa, aktywność fizyczna czy treningi uważności. W przypadkach opornych stosuje się czasem nowe metody, np. ketaminę w niskich dawkach, neurostymulację czy terapię TMS (przezczaszkowa stymulacja magnetyczna). Niezwykle ważna jest indywidualizacja leczenia – u niektórych dominują objawy poznawcze, u innych społeczne, a u jeszcze innych fizjologiczne.

Nie ma jednej pigułki na anhedonię – to proces, w którym trzeba cierpliwie szukać tego, co „odmrozi” emocje. I co ważne: nie zawsze wraca się do tego samego poziomu odczuwania, co przed chorobą, ale można odzyskać zdolność cieszenia się drobiazgami – co już jest ogromnym krokiem.

Anhedonia a życie codzienne – jak wpływa na funkcjonowanie?

W praktyce anhedonia może całkowicie rozłożyć funkcjonowanie człowieka. To nie lenistwo, nie fanaberia, nie „brak chęci” – to realne zaburzenie, które niszczy motywację, relacje, życie seksualne, a nawet zdolność do pracy. Osoby chore często czują się winne, bo „powinny się cieszyć”, ale nie potrafią.

Rodzina i bliscy też są bezradni – ich dobre rady, zachęty, a nawet próby rozśmieszenia nie trafiają na podatny grunt. Właśnie dlatego tak ważne jest, by anhedonia została potraktowana poważnie – jako sygnał alarmowy, który wymaga profesjonalnej interwencji.